عملیات والفجر 5

در آستانه نبرد بزرگ خیبر، لازم بود  تک‌های پشتیبانی به صورت محدود و ایذایی، به منظور فریب دشمن و جلب توجه ارتش عراق به منطقه‌ای خارج از هورالهویزه، صورت پذیرد. با توجه به اوضاع جبهه‌ها، منطقه عمومی چنگوله در جنوب مهران برای این کار انتخاب شد.

 به همین منظور رزمندگان اسلام در ساعت 12 نیمه‌شب 27 /11 /1362 عملیات والفجر 5 به عنوان عملیات فریب برای عملیات خیبر را همزمان با سالگرد وفات حضرت فاطمة زهرا (^س) با رمز یا زهرا (س) در منطقة چنگوله آغاز کردند.

 عملیات والفجر 5 در طول 50 کیلومتری جبهة بین دهلران و مهران تا شرق منطقة الکوت عراق و از مواضعی در نزدیکی مهران آغاز شد. سپاه دوم ارتش عراق در این منطقه مستقر بود. هدف از این عملیات نزدیک شدن به شهر برقوبه در نزدیکی مرز بود.

 این عملیات را سپاه پاسداران انقلاب اسلامی طرح‌ریزی و در دو مرحله با 15 گردان و در 4 محور اجرا کرد: در مرحلۀ اول عملیات و در همان ساعات نخست، بلندی‌های پیزولی، آزادخان کشته، تنگه چنگوله و ده‌ها کیلومتر مربع از خاک ایران آزاد و جاده بدر - طیب عراق به تسلط نیروهای ایرانی درآمد. همچنین به 4 تیپ از گارد مرزی عراق خساراتی وارد شد.

 در مرحله دوم مناطق دیگری نیز از خاک ایران و عراق آزاد شد و نیروهای خودی در آن استقرار یافتند که از جمله آن، استقرار نیروهای ایرانی در 35 کیلومتری بزرگراه بغداد - بصره است. در این مرحله نیز 4 تیپ کوهستانی عراق به طور 100 درصد و تیپ 50 زرهی لشکر 12 بیش از 50 درصد منهدم شد و دشمن با دادن 1770 تن کشته و زخمی و اسیر در طی شش پاتک سنگین عقب‌نشینی کرد. چهل دستگاه تانک و نفربر، مقداری سلاح سبک و نیمه سنگین، دو فروند هلی کوپتر، ده‌ها دستگاه خودروی نظامی و ده انبار مهمات دشمن منهدم و ده‌ها دستگاه تانک و نفربر، شماری خودروی نظامی و انواع سلاح‌های سبک و نیمه سنگین به غنیمت رزمندگان سپاه پاسداران درآمد.

 در مجموع در این نبرد چند روزه و دو مرحله‌ای، عمده اهداف پیش‌بینی‌شده تحقق یافت و منطقه‌ای به گستردگی 110 کیلومتر مربع شامل مناطق مهمی نظیر بندپیرعلی، تنگه و بلندی‌های چنگوله، ارتفاعات تونل، 230، چغاعسگر، عباس عظیم، آزادخان کشته و تقی مرده آزاد شدند. در این عملیات، رزمندگان اسلام بر عقبه دشمن، مخصوصاً جاده "طیب-بدره" عراق، مسلط شدند و حدود 30 کیلومتر مربع از خاک جمهوری اسلامی ایران را -که هنوز تحت اشغال دشمن بود-آزاد کردند. در مجموع این عملیات توانست تا حدودی یگان‌های ارتش عراق در این منطقه را درگیر نگهدارد و در اعزام آن‌ها به منطقة عملیاتی خیبر تأخیر ایجاد کند.

 تعدادی از تصاویر عملیات والفجر5:

 

 

 

 

 

 

تعدادی از کالک های مربوط به عملیات والفجر5:

 

 

 

وقایع 22 بهمن 1357

* قرار بود امروز صبح به دستور بختیار،محدوده اسلحه سازی(شرق تهران در حوالی پایگاه نیروی هوایی فرح آباد) توسط نیروی هوایی بمباران شود.این عملیات در حدود ساعت 6 روز 22 بهمن به مراحل نهایی رسیده بود.اما به دنبال بحث های متعدد میان رهبران دولت و سران ارتش، حدود ساعت 9 این عملیات لغو گردید.

* محل اسلحه سازی که دیشب مورد حمله قرار گرفته بود، امروز حدود ساعت 8 صبح سقوط کرد.

* در اثر حمله به تسلیحات ارتش،کارخانه جات و مخازن اسلحه به دست مردم افتاد.

* درگیری ارتش با مردم مسلح در خیابان ها به اوج خود رسید.

* ساعت ده و سی دقیقه شورای عالی ارتش با شرکت رئیس ستاد،وزیرجنگ وغالب فرماندهان، تشکیل جلسه دادوپس از مذاکره ، بی طرفی خود را در مناقشات اعلام کرد و به یگان های نظامی دستور داد به پادگان های خود مراجعه نمایند.

* غالب خیابان های تهران سنگربندی شده و در تصرف افراد مسلح مردمی قرار گرفته بود.

* ستاد ژاندارمری واقع در خیابان 24 اسفند (انقلاب) سقوط کرد.

* شهربانی کل کشور سقوط کرد و به دست مردم افتاد.

* زندان قصر توسط نیروهای مسلح گشوده شد وزندانیان از آن خارج شدند.

* زندان و پادگان حشمتیه پس از چهارساعت زدوخورد،تصرف شد.

* فرمانداری نظامی آخرین اعلامیه خود را صادر کرد.از نظامیان خواسته شد که به پادگان های خود برگردند.

* سرلشگر ریاحی فرمانده گارد در میدان امام حسین گلوله خورد.

* بختیار قرار بود ساعت 4 بعدازظهر، در حضور مهندس بازرگان در منزل مهندس جفرودی ، استعفایش را بدهد.اما وی در این جلسه حاضر نشد و حدود ساعت 2 بعدازظهر، پس از محاصره نخست وزیری به دانشکده افسری(در همان نزدیکی)رفته و از آنجا با هلی کوپتر به منزل یکی از آشنایانش می رود وپس از 6ماه بطور مخفیانه از ایران خارج می شود.

* تمام کلانتری ها،پایگاه های ژاندارمری و قرارگاه های پلیس به تصرف مردم درآمد.

* بعداز ظهر روزیک شنبه ، حدود ساعت 6 ابتدا مرکز رادیو و سپس جام جم به دست نیروهای انقلابی افتاد.

* صادق قطب زاده به ریاست صدا و سیمای ایران منصوب شد.

* سپهبد مهدی رحیمی فرماندار نظامی و رئیس شهربانی به دست مردم دستگیر شدند.

* صدای گوینده رادیو،اینچنین نغمه پیروزی را اعلام نمود : توجه توجه ... این صدای انقلاب ملت ایران است...

* انقلاب اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی، نظام دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهی را سرنگون کرد.

* امام خمینی طی پیام دیگری خطاب به مردم گفتند: توجه داشته باشید که انقلاب ما از نظر پیروزی بر دشمن هنوز به پایان نرسیده است. دشمن از انواع وسایل و دسایس بهره مند است و توطئه ها در کمین است. تنها هوشیاری و انضباط انقلابی و اطاعت از فرمان های رهبری و دولت موقت اسلامی است که توطئه ها را نقش بر آب می سازد ... با دولت موقت اسلامی همکاری نمایید تا با حول و قوه الهی هر چه زودتر با همکاری یکدیگر ایران اسلامی آباد و آزاد را مورد غبطه جهانیان بسازیم.

وقایع نگاری 21 بهمن 1357

 درگیری​های خونین بین مردم و وفاداران به پهلوی/ اعلام آمادگی بختیار برای مذاکره/پیام تبریک آیت​الله شریعتمداری

روز 21 بهمن 57 درگیری​هایی که از روز قبل آغاز شده بود، ادامه پیدا کرد.

از روز بیستم بهمن و در پی درگیری هایی که بین نیروهای گارد شاهنشاهی و همافران نیروی هوایی آغاز شده بود با ورود مردم و حمایت آنان از همافران به یک نبرد تمام عیار شهری تبدیل شد. پرسنل نیروی هوایی که به انقلابیون پیوسته بودند در ازاء ارائه کارت پایان خدمت سربازی یک قبضه سلاح و 7 فشنگ به مردم می دادند. به این ترتیب جنگ خیابانی بین نیروهای وفادار به شاه و انقلابیون در گرفت. اگرچه آمار دقیقی از تعداد کشته ها و مجروحین این درگیری ها در اختیار نیست اما تعداد کشته هایی که تا ظهر به دو بیمارستان جرجانی و بوعلی انتقال داده شد را 63 نفر عنوان کرده اند.

در ادامه برخی از حوادث این روز می آید:

• در ساعت 5/4 بعدازظهر کلانتری تهران نو، پس از پنج ساعت زد و خورد شدید بین مأمورین گارد و مردم، سقوط کرد. مردم و گاردی‌ها در این درگیری چندین کشته و مجروح دادند.
• از این پس، خبر سقوط کلانتری‌ها به دست مردم یکی پس از دیگری به گوش می رسد.
• کلانتری‌های مناطق تهران نو، نارمک و شهر ری، سقوط کرده و همچنین یک هلی‌کوپتر گارد در آسمان تهران ساقط شد.
• فرماندار نظامی تهران در اعلامیه شماره 40 خود، ساعات حکومت نظامی را از ساعت چهار و نیم بعدازظهر تا ساعت پنج صبح افزایش داد. پس از شدت گرفتن حملات مردم به کلانتری‌ها و پادگان‌ها، فرماندار نظامی تهران در همین روز ساعت منع عبور و مرور را تا ساعت 12 ظهر افزایش داد. یعنی مردم تنها از ساعت 12ظهر تا چهار و نیم بعدازظهر اجازه خروج از منازل خود را داشتند.
• رژیم در تدارک یک کودتای نظامی است. سپهبد رحیمی، فرماندار نظامی تهران و حومه، طی دستورالعملی به یگان‌های تابعه خود، از آنها خواست تا بی‌درنگ تمامی رهبران نهضت را دستگیر و با هواپیما به یکی از جزایر منتقل نمایند. همراه این دستورالعمل، فهرستی از اسامی صدها نفر که باید بازداشت شوند، الصاق شده است که در رأس آنها نام حضرت امام، آیت‌الله طالقانی، مهدی بازرگان، به چشم می‌خورد. در این دستورالعمل، پیش‌بینی شده بود که دیگر رهبران نهضت که اقدام به تحریک در مقابل این دستگیری‌ها کنند، بازداشت شوند.
• امام خمینی(ره) حکومت نظامی اعلام شده از طرف فرماندار نظامی تهران، را ملغی اعلام کردند و فرمودند: ˈاعلامیه امروز حکومت نظامی خدعه و خلاف شرع است و مردم به هیچ وجه به آن اعتنا نکنند ... اخطار می‌کنم که اگر دست از این برادرکشی بر ندارند و لشگر گارد به محل خودش برنگردد ... تصمیم آخر خود را به امید خدا می‌گیریم.ˈ
• دولت موقت نیز به دنبال فرمان امام، در پیامی، اعلامیه حکومت نظامی را یک توطئه خواند.
• مینی‌بوس‌ها و ماشین‌های وابسته به ستاد امام خمینی(ره)، با بلندگو، لغو اعلامیه فرماندار نظامی را در سطح تهران اعلام می کردند.
• امام خمینی(ره) در پاسخ به استفتاء افراد نیروی مسلح مرقوم فرمودند:  ˈقسم برای حفظ قدرت طاغوتی صحیح نیست و مخالفت با آن واجب است و کسانی که قسم خورده‌اند باید بر خلاف آن عمل کنند.ˈ
• جنگ خیابانی در تهران اوج بیشتری پیدا کرده و ده‌ها هزار تن از مردم در شرق تهران، در محدوده خیابان فرح‌آباد، پشت کیسه‌های شن و خاک سنگر گرفته اند.
• به دنبال تکذیب ستاد ارتش پیرامون رژه افسران نیروی هوایی در مقابل امام، آیت الله محمد مفتح از جانب حضرت امام، عکس مندرج در روزنامه کیهان مبنی بر این امر را کاملا صحیح و واقعی اعلام کرد.
• ستاد امداد و سازمان ملی پزشکان، تعداد شهدا را تا ساعت 11 امشب(21 بهمن )، 126نفر و مجروحین را 634 نفر ذکر کرد.
• بازرگان در شرکت نفت اعلام کرد: با استقرار دولت موقت، اعتصاب کارکنان شرکت نفت پایان می یابد.
• دو لایحه مبنی بر انحلال ساواک و محاکمه وزیران و غارتگران بیت المال به تصویب مجلس سنا رسید و توسط محمدعلی وارسته نائب رئیس شورای سلطنت توشیح شد و قدرت قانونی یافت .
• در حالیکه شهرهای ایران حالت جنگی به خود گرفته است، بختیار اعلام کرد اگر دولت موقت بخواهد به زور وزارتخانه ها را اشغال کند ما به وظایف قانونی خود عمل خواهیم کرد.
• بختیار در مجلس سنا به هنگام توضیح پیرامون لایحه انحلال ساواک اعلام کرد که حاضر به مذاکره هستیم.
• کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه راهپیمائی کردند.
• بختیار در مصاحبه با کیهان انگلیسی گفت قانون اساسی اجازه هر نوع تغییری را داده است از جمله اعلام جمهوری ولی مردم باید به طور عادی به وسیله مجلس موسسان با تشکیل یک مجلس آزاد انتخاباتی اعلام جمهوری کنند. قانون هم چنین اجازه ای را می دهد.
• تیپ زرهی قزوین که برای تقویت نیروهای دفاعی حکومت نظامی وارد تهران شده بود مورد هجوم مردم قرار گرفت.
• از سوی دفتر تبلیغات امام خمینی، هر گونه تماس با بختیار و سران ارتش تکذیب شد.
• امام خمینی اعلام کردند که من خودم اهل قلم و بیان هستم و هیچ سخنگویی ندارم.
• آیت‌الله شریعتمداری ضمن آرزوی موفقیت برای دولت بازرگان، انتخاب وی را تبریک گفت.
• حزب کمونیست قبرس اعلام کرد که تجهیزات جاسوسی آمریکا از ایران به قبرس منتقل شده است.

وقایع بیستم بهمن 1357

* مهندس بازرگان، نخست وزیر منصوب امام خمینی، در یک سخنرانی در دانشگاه تهران رئوس برنامه های دولت خود را روشن کرد.

* امام در پیامی به ملت ایران ﺗﺄکید کردند که سخنگو ندارند.

* در پاسخ به تبریک آقای گلپایگانی امام نامه تشکرآمیزی به ایشان ارسال کردند.

* امام در جمع نمایندگان شورای هماهنگی اعتصابات بر دوری گزینی از اختلافات و راه طولانی برای سازندگی اشاره کردند.

* گروهی از طرفداران قانون اساسی ، شاه و دولت بختیار در ورزشگاه امجدیه تهران تجمع کردند.

* قرار بود عصر امروز بختیار در حضور مهندس بازرگان از سمت نخست وزیری استعفا دهد.اما این امر را به روز یک شنبه 22 بهمن موکول کرد.بختیار می خواست آخرین شانس خود را برای حفظ قدرت ، با استفاده از قدرت همه جانبه ی ارتش، امتحان کند.

* روز جمعه بیستم بهمن ماه ، تلویزیون سراسری اعلام کرد که فیلم بازگشت امام خمینی را (9 شب)پخش خواهد کرد. عوامل رژیم در ابتدای پخش این برنامه تظاهرات طرفداران قانون(شاه) را که آنروز در امجدیه برگزار شده بود پخش کردند.درپادگان دوشان تپه،همافران به پخش این برنامه واکنش منفی نشان دادند.نیروهای گارد شاهنشاهی که در پادگان مستقر شده بودند،پس از استهزای موافقان شاه توسط همافران و به ویژه بعد از آنکه تلویزیون تصاویر مربوط به حضرت امام را پخش نمود،وهمافران مستقر در سالن نمایش پادگان همگی به شادی پرداخته وصلوات فرستادند،به سالن نمایش هجوم بردند و با انواع سلاح گرم همافران را به گلوله بستند.

* صدای تیراندازی های پیاپی از پادگان نیروی هوایی ، مردم شرق تهران را سراسیمه به خیابان ها کشید.مردم در ابتدا تصور می کردند که به مقر امام حمله شده است.اما صدای شلیک گلوله ها از پادگان ، و گزارش تعداد اندکی که توانسته بودند از مهلکه بگریزند، مردم را متوجه پادگان نیروی هوایی کرد. طولی نکشید که صدای الله اکبر و تماس های تلفنی خانه به خانه، مردم تهران را متوجه کانون درگیری، یعنی پادگان نیروی هوایی نمود.

* پادگان دوشان تپه پس از مدتی به محاصره مردم درآمد.گروهی می خواستند به کمک همافران بشتابند ، ولی گروه دیگر آن را خطرناک می دانستند. مردم تا صبح در خیابان های اطراف پادگان ماندند.

* امام در پیامی به ملت ایران، حمله لشکر گارد به نیروی هوایی را محکوم کردند. امام به ارتش اخطار کردند که هرچه زودتر لشکر گارد به مقر خود بازگردد و الا تصمیم آخر را خواهند گرفت. امام اطلاعیه های حکومت نظامی را خدعه و خلاف شرع دانستند و از مردم خواستند با حضور در خیابان ها توطئه حکومت نظامی را خنثی کنند.

وقایع 19 بهمن 1357

* در روز نوزدهم بهمن بنا به دعوت قبلی روحانیت مبارز و سایرگروه های مذهبی و سیاسی ، راهپیمایی گسترده ای در سراسر کشور صورت گرفت.

* در تهران مردم از خیابان های نیروی هوایی، شهناز،فرح آباد،میدان خراسان،نارمک،بدرثانی،نظام آباد و...به سوی میدان آزادی به راه افتادند و در حمایت از دولت بازرگان شعار سردادند.در پایان این تظاهرات ، قطعنامه ای در 7 بند قرائت گردید و مورد تایید مردم قرار گرفت.بدین ترتیب مهندس بازرگان از مردم رای اعتماد گرفت.

* ساعت ده صبح صدها تن از پرسنل نیروی هوایی و زمینی ارتش و همافران با لباس و یونیفورم نظامی به مدرسه علوی رفته و به صورت رژه نظامی با امام خمینی بیعت کردند.عکاسان حاضر در صحنه،تصاویری از حضور پرسنل نظامی در کنار امام تهیه و بلافاصله درروزنامه ها منتشر نمودند.این واقعه با واکنش های بسیاری در میان مردم ، نظامیان، عناصر رژیم پهلوی و... روبرو شد.

* خبرگزاری رویترز در خبری اعلام کرد:در ایران میلیون ها تن برای ابراز حمایت از آیت الله خمینی به خیابان ها ریختند و در میان این تظاهر کنندگان گروهی از همافران و خلبانان نیروی هوایی نیز حضور داشتند که ملبس به لباس نظامی بودند و قبل از پیوستن به تظاهر کنندگان به مقر آیت الله رفته، ادای احترام کردند.

* علی امینی و شریف امامی از ایران خارج شدند.

* مذاکرات مهمی بین بازرگان، بختیار و ارتش انجام گرفت. اطرافیان بازرگان اظهار امیدواری کردند که ارتش در منازعات داخلی بی طرفی پیشه کند.

* کارکنان یازده وزارتخانه اعلام کردند که فقط از دولت منصوب امام پیروی خواهند کرد.

* امام خمینی در جمع بازاریان تهران درباره سلسله پهلوی و رمز پیروزی و ایستادگی ملت در برابر ابرقدرت ها سخنرانی کردند.

* امام در جمع اعضای انجمن اسلامی پزشکان و معلمان درباره جرایم پنجاه ساله خاندان پهلوی صحبت کردند.

* امام خطاب به افسران نیروی هوایی اصفهان بیانات تشکرآمیزی ایراد کردند.

* امام درجمع طبقات مختلف مردم، همگان را به پشتیبانی از دولت موقت فرا خواندند و آخرین اتمام حجت ها را به واپسین دولت شاه نمودند.

* حضرت امام عصر روز نوزدهم در دیدار گروهی از مردم ضمن تشکر از آنان بواسطه حمایت از دولت موقت فرمودند: باید همه خبرگزاریها بدانند که این اجتماع عظیمى که در ایران، از مرکز گرفته است تا آخر، شهرستانها و قصبات، براى پشتیبانى از این دولت بوده است، این کافى است براى جواب آنها که گفته مى‏شود و مى‏گویند: «باید ملت بگوید». ملت با چه زبانى بگوید؟...

* ستاد ارتش، عکس روزنامه کیهان مبنی بر رژه افسران نیروی هوایی در مقابل حضرت امام را تکذیب کرد.

 

* امام خمینی طی نطق کوتاهی که از شکبه تلویزیونی کارکنان اعتصابی رادیو و تلویزیون بطور مستقیم پخش می شد ضمن آرزوی موفقیت برای کارکنان رسانه های گروهی گفتند: دستگاه هایی در این قسمت بوده و هست که بایستی در خدمت مردم می بودند. ولی رژیم غاصب از آنها در راه هدف های نامشروع استفاده کرده است.

* دولت لیبی حمایت خویش را از انقلاب مردم ایران اعلام داشت.

* بختیار ضمن مصاحبه ای مطبوعاتی اعلام کرد: در مقابل هیتلر،رضاشاه و شاه ایستادگی کرده ام و در مقابل آیت الله خمینی و بازرگان نیز مقاومت خواهم کرد.

* حضرت امام به زیارت حضرت عبدالعظیم رفتند. ( ایشان گفته بودند که حرم نباید قرق شود)

عملیات والفجر مقدماتی

نقشه انتخابی: 

شناسنامه عملیات : 

نام عملیات

 والفجر مقدماتی

رمز عملیات

یا الله

منطقه عملیات

شمال چزابه

زمان عملیات

 1361/11/17 تا 1361/11/21

هدف

تصرف پل غزیله و پیشروی به سوی العماره و تهدید آن

نوع عملیات

 گسترده

فرماندهی عملیات

 سپاه پاسداران

سازمان عملیات

 مشترک (سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی)

استعداد نیروهای درگیر خودی

129 گردان پیاده، 11 گردان زرهی، 7 گردان مکانیزه و 7 گردان توپخانه از سپاه و 4 گردان پیاده و 7 گردان زرهی، 6 گردان مکانیزه و 16 گردان توپخانه از ارتش

استعداد نیروهای درگیر دشمن

28 گردان پیاده، 28 گردان زرهی، 20 گردان مکانیزه و 4 گردان گارد جمهوری

نتایج عملیات

انهدام نیرو و تجهیزات دشمن

تلفات دشمن

2500 کشته و زخمی و 113 اسیر

خسارات دشمن

انهدام قابل توجه تیپ‌های 905 و 704 و یک گردان از نیروهای سودانی

غنائم

-----

 شرح مختصر نبرد : 

در حالی که عدم موفقیت در عملیات رمضان، دورنمای پیش‌روی در شرق بصره را دور از دست‌رس نشان می‌داد، پیروزی در عملیات محرم و تسلط بر زمین‌های تخت استان میسان، دست‌یابی به شهر العماره عراق _ که به عنوان تهدید هم زمان علیه دو شهر بصره و بغداد محسوب می‌شد _ را امکان پذیر کرده بود. به همین منظور و نیز از آنجایی که فرماندهان جنگ ناگزیر بودند در مقابل تجهیزات برتر عراق، زمین سخت را گزینش کرده و درگیری در وضعیت دشوار را به دشمن تحمیل کنند، منطقه رملی غرب ارتفاعات میشداغ _ حدفاصل فکه تا چزابه _ برای انجام عملیات سرنوشت ساز "والفجر" انتخاب شد.

 اهداف عملیات

نخستین هدف، تصرف پل غزیله بود و چنانچه این مرحله از عملیات با موفقیت انجام می‌شد، تصرف شهر العماره به عنوان دومین هدف در دستور کار قرار می‌گرفت.⁽¹⁾

 موقعیت منطقه

منطقه عملیاتی از شمال به "میشداغ" و "برقازه"، از جنوب به هورالهویزه"، از شرق به "چزابه" و شهر "بستان" و از غرب به شهر "العماره" عراق و رودخانه دجله منتهی می‌شد.

در این منطقه رودخانه‌های متعددی وجود دارد؛ از جمله: رودخانه دویریج که از کوه‌های شمالی منطقه سرچشمه گرفته و به "هورالسناف" می‌ریزد و رودخانه میمه که سرچشمه آن ارتفاعات ایلام است و به طرف "هور بن عمران" (جنوب هورالسناف) منتهی می‌شود.⁽²⁾

 استعداد دشمن

مسئولیت پدافند از منطقه عملیاتی (از چیلات تا هورالعظیم) بر عهده سپاه چهارم عراق بود. لشکرهای سازمانی این سپاه نیز عبارت بودند از:

الف) لشکر 14 پیاده؛ شامل: تیپ 421 پیاده، تیپ 422 پیاده، تیپ 18 پیاده کوهستانی، تیپ گردان تانک سیف سعد.

منطقه گسترش لشکر 14 از شیب تا پاسگاه دویریج و مقر فرماندهی آن نیز در غرب تقاطع جاده چزابه - غزیله با جاده صفریه بود.

ب) لشکر 1 مکانیزه؛ شامل: تیپ 108 پیاده، تیپ 501 پیاده، تیپ 1 مکانیزه و نیز تیپ‌های 92، 93 و 94 پیاده، 34 زرهی و 27 مکانیزه به عنوان احتیاط این لشکر.

منطقه گسترش این لشکر از پاسگاه دویریج تا پاسگاه پیچ انگیزه و مقر فرماندهی آن نیز در جنوب منطقه بزرگان بود.

ج) لشکر 10 زرهی؛ شامل: تیپ 17 زرهی، تیپ 42 زرهی، تیپ 34 زرهی، تیپ 24 مکانیزه، تیپ 412 پیاده.

منطقه گسترش این لشکر از پیچ انگیزه (شیار بجلیه) تا جنوب غربی دهلران (چیلات) بود.

د) نیروهای احتیاط؛ شامل: لشکر 3 زرهی، در منطقه شرق هورالسناف جنوبی؛  تیپ 30 زرهی از لشکر 6 زرهی، در منطقه جنوب زبیدات؛ تیپ 16 زرهی از لشکر 6 زرهی، در منطقه عماره؛ تیپ 25 مکانیزه از لشکر 6 زرهی، در منطقه شرق هورالسناف؛ تیپ 37 زرهی از لشکر 12 زرهی؛ در منطقه بزرگان؛ تیپ 101 پیاده گارد مرزی، در منطقه عماره؛ تیپ 10 زرهی وابسته به ستاد کل، احتمالاً در شمال عماره؛ تیپ‌های 48 پیاده و 49 زرهی از لشکر 11، در منطقه عماره؛ تیپ 51 زرهی مختلط، در منطقه فکه؛ یک تیپ گارد ریاست جمهوری، در منطقه بند بزرگان؛ تیپ 704 پیاده، در منطقه صفریه تا رشیده.⁽³⁾

 سازمان رزم خودی

بعد از عملیات محرم، سپاه پاسداران در صدد گسترش سازمان رزم خود برآمد. بر همین اساس لشکر فتح به "سپاه 3 صاحب‌الزمان(عج)" تبدیل شد و سازمان تمامی تیپ‌های تابعه آن به جز تیپ 44 قمر بنی‌هاشم(ع) نیز به لشکر تغییر یافت.

لشکر ظفر نیز "سپاه 11 قدر" را تشکیل داد و در نتیجه دو تیپ 27 و 31 آن به لشکر تبدیل شدند و سه تیپ جوادالائمه(ع)، امام رضا(ع) و امام صادق(ع) نیز لشکر 5 نصر را به وجود آوردند. همچنین، یک تیپ مستقل به نام تیپ 10 سیدالشهدا(ع) تشیکل شده و تحت امر این سپاه درآمد.

لشکر فجر هم با تیپ‌های المهدی(عج)، امام سجاد(ع) و ثارا… به "سپاه هفتم حدید" تبدیل شد. در این میان، لشکر فجر با همان سازمان لشکر باقی ماند. تیپ ثارا… نیز که به لشکر تبدیل شده بود، به اتفاق لشکرقدس (شامل: لشکر 7 ولی عصر و تیپ 15 امام حسن) و لشکر 8 نجف تحت امر سپاه هفتم قرار گرفتند.

به این ترتیب با گسترش سازمان رزم سپاه پاسداران و ایجاد سه سپاه عملیاتی، قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء(ص) جهت انجام این عملیات استعداد زیر را در نظر گرفت:

قرارگاه کربلا

الف ـ سپاه 3 صاحب‌الزمان(عج):

- لشکر 14 امام حسین(ع) با استعداد هشت گردان؛

- لشکر 25 کربلا با استعداد 11 گردان؛

- لشکر 17 علی‌بن‌ابیطالب(ع) با استعداد 14 گردان؛

- تیپ مستقل 44 قمر‌بنی‌هاشم(ع) با استعداد پنج گردان.

ب ـ سپاه 7 حدید:

- قرارگاه قدس، شامل: لشکر 7 ولی‌عصر(عج) با 12 گردان و تیپ 15 امام حسین(ع) با 10 گردان؛

- لشکر 8 نجف اشرف با استعداد 14 گردان؛

- لشکر 41 ثارالله(ع) با استعداد 11 گردان؛

- لشکر 19 فجر با استعداد 24 گردان.

قرارگاه نجف

الف ـ سپاه 11 (قدر):

- لشکر 27 محمد رسول‌الله(ص) با استعداد 24 گردان؛

- لشکر 31 عاشورا با استعداد 13 گردان؛

- تیپ مستقل 10 سیدالشهدا(ع) با استعداد هفت گردان.

ب ـ لشکر مستقل 5 نصر

 با سه تیپ جوادالائمه(ع) ، امام رضا(ع) و امام صادق(ع) با استعداد 23 گردان

ضمناًً از ارتش نیز یگان‌های زیر تحت امر فرماندهی این عملیات بودند:

- لشکر 16 زرهی با استعداد شش گردان تانک و شش گردان مکانیزه؛

- تیپ 84 خرم‌آباد با استعداد چهار گردان پیاده و یک گردان تانک.

همچنین، استعداد توپخانه شرکت کننده در این عملیات عبارت بودند از:

ارتش با 16 گردان و سپاه با هفت گردان. ⁽⁴⁾

 طرح عملیات

در طراحی عملیات مقرر شد قوای دو قرارگاه کربلا و نجف به طرف العماره تک کنند. در مرحله اول، قوای قرارگاه نجف در محور طاووسیه تا رشیده، حدفاصل خط تا کانال‌های آخر را تصرف کرده و در مرحله دوم و در ادامه تک، جناح راست تا حاشیه جنوبی دویریج (پشت جاده آسفالت فکه و در غرب بزرگراه و سرپل حلفائیه) را تصرف نمایند. نیروهای قرارگاه کربلا نیز می‌بایست با استفاده از معابر وصولی جای پای تصرف شده توسط قرارگاه نجف را تا چزابه ادامه داده و در پشت کانال پدافند کنند. در مرحله دوم منطقه شرق غزیله و شمال هورالهویزه پاک‌سازی شده و سرپل غزیله تامین شود. همچنین، با احداث خاک‌ریز، جناح قوای کربلا می‌بایست تامین شود تا چنانچه مأموریت قوای نجف در رسیدن به جاده با مشکل مواجه شد، جناح قوای کربلا از تعرض و آسیب دشمن مصون بماند.

در صورتی که اهداف مراحل اول و دوم عملیات تحقق می‌یافت، چنین پیش‌بینی شده بود که با بازسازی یگان‌ها و ایجاد شرایط مناسب و نیز با توجه به وضعیت دشمن، عملیات در مرحله سوم به سمت العماره ادامه یابد. همچنین مقرر شد در منطقه چیلات و طیب تک فریب انجام شود. لشکر 14 امام حسین(ع) نیز ماموریت داشت تا در منطقه فاو عملیات فریب انجام دهد.⁽⁵⁾

 شرح عملیات

در ساعت 21:30 روز 1361/11/17 پس از اعلام رمز مبارک یاالله، یاالله، یاالله عملیات از پنج محور شمال و جنوب رشیده، صفریه و ارتفاعات چومر و خال آغاز شد و نیروها در تاریکی مطلق شب به منظور پاک‌سازی میادین مین و شکستن خطوط دفاعی دشمن و رخنه در این خطوط پیش‌روی کردند. وسعت و عمق موانع و استحکامات دشمن و وجود کانال‌های متعدد که دشمن برای ایجاد آنها تلاش بسیاری متحمل شده بود، از سرعت پیش‌روی نیروها کاست. در نتیجه، اگرچه خط اول دشمن شکسته شده بود، ولی به دلیل عدم پاک‌سازی منطقه - در حالی که تاریکی شب رو به پایان بود - طبیعی به نظر می‌رسید که امکان استقرار کامل وجود نداشته باشد. در واقع تاریکی مطلق شب، عدم الحاق نیروها و پاک‌سازی منطقه، عمق و وسعت زیاد میادین مین، هوشیاری و اطلاع قبلی دشمن نسبت به وقوع عملیات، عوامل بازدارنده‌ای بودند که به عدم تأمین کل اهداف مرحله اول عملیات منجر شدند.

به رغم وضعیت موجود، به دلیل انتظارات خاصی که در پی آغاز عملیات در مردم ایجاد شده بود و همچنین امیدواری مسئولان و نیز تبلیغات سوء دشمن و … مرحله دوم عملیات در ساعت 21 روز 1361/11/20 به منظور انهدام نیرو و تجهیزات دشمن آغاز شد. اما این بار نیز عدم هماهنگی در نیروهای عمل‌کننده و همچنین هوشیاری دشمن و احاطه او بر راه‌کارهای‌خودی، مانع از پیش‌روی رزمندگان گردید.⁽⁶⁾

 بررسی عملیات

از نقطه رهایی نیروهای خودی تا خط دوم عراق، دشمن بیش از 16 نوع مانع از تعبیه و ایجاد کرده بود و یا به صورت عارضه طبیعی در منطقه وجود داشت. دشمن با این اقدامات در واقع آنچه را که به صورت تجربه از عملیات‌های گذشته به دست آورده بود، تقریباً به صورت کامل در منطقه عملیاتی والفجر مقدماتی عملی کرد. ارتش عراق قصد داشت با ایجاد این موانع تا حد امکان، پیش‌روی نیروهای ایرانی را به تأخیر بیاندازد. لذا، این موانع زنگ خطر و عامل هشدار دهنده‌ای برای عراق بودند. از سوی دیگر، وجود این موانع توان نیروهای تک ور را جهت تأمین اهداف در شب سلب می‌کرد، علاوه بر این، گرفتن جناح و به کارگیری نیروی احتیاط دو موضوع قابل توجه بود که در تاکتیک‌های دشمن در عملیات والفجر مقدماتی مشاهده شد.

موضوع دیگر این که در گذشته نیروهای هجومی و اصلی دشمن در خطوط حضور داشتند و به طور طبیعی در معرض آسیب‌پذیری نیروها مهاجم بودند؛ ولی در این عملیات چون دشمن شکستن خط را پیش‌بینی می‌کرد، نیروهای هجومی اش را در احتیاط قرار داد و با گذاردن نیروهای پدافندی در خط و عمق بخشیدن به میادین مین و ایجاد موانع دیگر عملاً قصد داشت پس از گرفتن توان نیروهای مهاجم، با وارد کردن نیروهای اصلی خود مناطق تصرف شده را بازپس گیرد.⁽⁷⁾

 نتایج عملیات

با این عملیات، طراحان نظامی خودی دریافتند که عملیات‌های بعدی باید در مناطق عاری از نقاط قوت دشمن (موانع، آتش توپخانه و …) انجام شود. از سوی دیگر، مناطق انتخابی باید به گونه‌ای باشند که ضعف‌های خودی در آن کم‌تر بوده و جنگ با اتکا به نیروهای انسانی، در آن مناطق عملی باشد. علاوه بر آن فرماندهان سپاه پاسداران به این نتیجه رسیدند که باید ضمن پرهیز از انتخاب مناطق با عمق زیاد، این انتخاب متناسب با سازمان رزم خودی باشد. در این عملیات علاوه بر انهدام قابل توجه تیپ‌های 905 و 704 و یک گردان از نیروهای سودانی، 113 تن از نیروهای دشمن نیز اسیر شدند.⁽⁸⁾

 منابع

1- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، درودیان - محمد، "از خرمشهر تا فاو"، ص 49.

2- منبع شماره 1،ص49.

3- گزارش 79 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، "عملیات والفجر مقدماتی"، داود رنجبر، ص‌ص 54 و 53؛ و: سند 33594 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/10/4؛ و: سند 17764 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/9/28.

4- گزارش 79 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص 47؛ و: سند 70959 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1361/11/16.

5- گزارش 79 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص‌ص 42 و 41.

6- منبع شماره 5، ص‌ص 65 - 56.

7- منبع شماره 1، ص‌ص 54 - 52.

8- منبع شماره 5، ص 66.

 جبهه نبرد: 

فکه- شوش - دزفول

وقایع 18 بهمن 1357

*بازرگان موقتا از رهبری نهضت آزادی کناره گیری نمود ودرصبح روز هجدهم بهمن ماه در حالی که وسایل ضروری شخصی خود را همراه داشت به مدرسه علوی نقل مکان کرد. وی اعلام کرد که به نخست وزیری نخواهد رفت و مقر امام را به عنوان دفتر نخست وزیری برگزیده ودر آنجا مشغول به کار خواهد شد.

*امروز جلسه ای بین آقایان یدالله سحابی، عباس امیر انتظام، بختیار، سپهبد قره باغی رییس ستاد ارتش ، ملاقاتی انجام شد. در این ملاقات، آقای سحابی و امیرانتظام در صدد بر می آیند که بختیار را راضی به استعفا نمایند. بختیار با این امر مخالفت کرده و با هماهنگی قبلی با قره باغی و تیمسار مقدم ، از آنان می خواهد که از دولت وی حمایت کنند.

*دکتر کریم سنجابی اعلام کرد: تبادل نظر بین شاپور بختیار و رئیس دولت موقت برای حل و فصل مسالمت آمیز مسائل فعلی ایران ادامه دارد.

*شاه در مصاحبه با یکی از جراید اروپایی خود را فرمانده کل قوا و پادشاه خواند.

*انورسادات رئیس جمهور مصر از شاه خواست تا هواپیماهای مدرن اف 14 ایران را به مصر منتقل کنند.

*امام خمینی در جمع وکلای دادگستری، درباره توطئه استعمار در ایجاد تفرقه بین مردم و جدا کردن مردم از روحانیت سخنرانی کردند.

*امام خمینی در جمع اهالی کردستان درباره یگانگی و برادری شیعه و سنی سخنرانی کردند.

*وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد هنوز دولت بختیار را به رسمیت می شناسد. از طرفی سخنگوی کاخ سفید گفت: بختیار باید نظر اکثریت مردم را بپذیرد.

*ژنرال هایزر پس از ورود به واشنگتن به ملاقات کارتر رفت و جلسه ای با شرکت سایروس ونس وزیر امور خارجه و هارولد براون وزیر دفاع تشکیل داد.

روز شمار انقلاب اسلامی 1357

حوادث و رویدادهای مهم 17 بهمن 1357

به گزارش خبرگزاری فارس، مهمترین حوادث و رویدادهای 17 بهمن سال 1357 به شرح زیر به وقوع پیوسته است:

امام‌خمینی در جمع خبرنگاران در مورد دولت موقت و وجوب اطاعت از آن سخنرانی کردند و به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ دادند.

امام‌خمینی در جمع علمای خوزستان سخنرانی کردند و وحدت کلمه را رمز پیروزی دانستند.

امام‌خمینی در جمع نمایندگان مستعفی مجلس شورای ملی درباره قراردادهای غیرقانونی، مجالس شاهنشاهی یا آمریکایی صحبت کردند و فرمودند شاه نصیحت مرا (در سالهای 42 و 43) نشنید.

 امام در جمع روحانیون و پرسنل نظامی ضمن اندرز به ارتش و دولت غاصب، تبعیت از دولت موقت را تکلیف همگان دانستند.

 پرواز بی‌سابقه فانتوم‌ها و هلی کوپترها بر فراز تهران

 امام خمینی:اگر دولت کنار برود آشفتگی را حل می‌کنیم.

 اقشار مختلف مردم ایران از نخست‌وزیری مهندس بازرگان حمایت کردند.

 جلسه مجلس با شدیدترین تدابیر امنیتی: لایحه انحلال ساواک و محاکمه وزرا تصویب شد.

 نخست وزیر با هلی کوپتر به مجلس رفت.

اعضای شورای انقلاب و دولت موقت اعلام شدند.

آیت‌الله طالقانی:حکومت اسلامی در انحصار هیچکس نیست.

وقایع روز 16 بهمن 1357

وقایع روز 16 بهمن ماه 1357

*مراسم معارفه مهندس بازرگان در آمفی تئاتر مدرسه علوی برگزار وحکم نخست وزیری دولت موقت ایشان، رسما اعلام شد. در ابتدای مراسم حضرت امام در بیاناتی با اشاره به آشفتگی حاکم بر کشور ، برلزوم غلبه بر این آشفتگی ها تاکید کردند.ایشان با اشاره به عدالت امام علی (ع) فرمودند : ما می خواهیم یک همچو حکومت عدلی ایجاد کنیم.

*ده ها خبرنگار داخلی و خارجی، گروه های مختلف مردم و جمعی از نزدیکان و یاران امام در سالن مدرسه ی علوی اجتماع کرده اند.

*پس از بیانات امام ،حکم و فرمان نخست وزیری که با اتفاق آراء شورای انقلاب و تصویب امام خمینی صادر شده بود، توسط حجت الاسلام والمسلمین رفسنجانی در حضور حضرت امام و آقای بازرگان قرائت شد.

 

*حضرت امام در حکم نخست وزیری بازرگان، وی را موظف به انجام رفراندوم تغییر نظام به جمهوری اسلامی، تشکیل مجلس مؤسسان (خبرگان) برای تصویب قانون اساسی، برگزاری انتخابات مجلس شورا طبق قانون اساسی جدید و انتخاب هیأت وزیران بدون در نظر گرفتن روابط حزبی کردند. در متن حکم آمده است: بنا به پیشنهاد شورای انقلاب، بر حسب حق شرعی و قانونی ناشی از آراء اکثریت قاطع قریب به اتفاق ملت ایران که طی اجتماعات عظیم نسبت به رهبری جنبش ابراز شده است... جنابعالی را مأمور تشکیل دولت موقت می نمایم.

 

*مهندس مهدی بازرگان سپس در حضور حضرت امام حکم نخست وزیری را از دست حجت الاسلام والمسلمین رفسنجانی گرفت و سپس به ایراد سخنرانی پرداخت.وی در بخشی از سخنان خود گفت : خدای بزرگ را شکر می کنم که چنین اعتبار و حسن شهرتی را که به هیچوجه اهلیت و لیاقت آن را نداشتم، به من ارزانی داشته و همین موهبت الهی باعث شده که آیت الله، ابراز اعتماد و ارجاع چنین مأموریتی را به بنده عنایت بفرمایند و همچنین تشکر از ملت ایران می کنم...

*حضرت امام در فرمایشات خود بعد از سخنان مهندس بازرگان ، از مردم خواستند تا با تظاهرات آرام و از طریق مطبوعات، نظر خود را درباره دولت بازرگان ابراز نمایند.

*بختیار به دنبال انتخاب بازرگان به ریاست دولت موقت گفت: در ایران تنها یک حکومت وجود خواهد داشت.

ð بازرگان پس از خروج امام از محل جلسه، در رابطه با تهدید بختیار در مورد نخست وزیری دولت موقت، گفت: این تهدیدها کوچکتراز آن است که بتوان درباره ی آن اندیشه کرد...

*28 نماینده مجلس استعفا دادند.

*آیت الله گلپایگانی بازگشت حضرت امام به میهن را به ایشان تبریک گفت.

*آیت الله گلپایگانی با صدور پیامی خطاب به ارتش، از فرماندهان نظامی خواست تا از رویارویی و مقابله با انقلاب اسلامی بپرهیزند.

*به نقل از برخی خبرگزاری ها حدود هشت هزار یهودی ( تا این تاریخ ) از ایران خارج شدند.

*اعضای شورای انقلاب، آیت الله دکتر بهشتی، آیت الله مطهری و مهندس بازرگان با تماس های مداوم با فرماندهان ارتش سعی می کنند ارتش را بدون خونریزی، متحد ملت کنند. مردم با گل و اشک و شعار به استقبال ارتشیان می روند.

 

*رادیو مسکو برای اعلام نخست وزیری بازرگان برنامه خود را قطع کرد.

*بنا به نوشته مجله تایم: سالیوان، سفیر آمریکا در ایران، از همکاران خود خواسته است که با مخالفان رژیم گفتگو کرده، سیاست آمریکا را برای آنان تشریح کند.

روزشمار 15 بهمن 1357

حوادث و وقایع 15 بهمن 57

به گزارش خبرگزاری فارس،سرخط مهمترین اخبار لرستان در روز 15 بهمن سال 57 به شرح زیر بوده است:

* حضرت امام خمینی طی یک سخنرانی جوانان را به ادامه تظاهرات و اعتصابات فراخواندند.

* به دنبال جلسه شب گذشته شورای انقلاب ـ پیشنهاد نخست‌وزیری دولت موقت به مهندس بازرگان ـ این شورا برای گرفتن جواب قطعی و سایر مذاکرات تشکیل جلسه داد.

* در جلسه شورای انقلاب مقرر گردید مراسم معارفه مهندس بازرگان در بعدازظهر شانزدهم بهمن‌ماه در آمفی‌تئاتر مدرسه رفاه برگزار گردد.

* حضرت امام طی حکمی، به پیشنهاد شورای انقلاب، مهندس مهدی بازرگان را مأمور تشکیل دولت موقت کردند.

* شاپور بختیار در مصاحبه مطبوعاتی گفت: درهای مذاکره با آیت‌الله خمینی همچنان باز است ... جمهوری اسلامی برای من مجهول است.
وی افزود که من نه با شاه و نه با [امام]خمینی سازش نمی‌کنم و اجازه تشکیل دولت موقت را به او [امام خمینی] نمی‌دهم. کسانی را که جنگ داخلی راه بیندازند، تیرباران می‌کنم.

* روحانیون خواستار آزادی همافران زندانی شدند.

* خبرگزاری پارس: دویست نفر از وزرای سابق، معاونین وزارتخانه‌ها، بعضی از مدیران بخش خصوصی، استانداران و حتی مدیران کل از طرف دولت ممنوع‌الخروج شدند.

* کارکنان نخست‌وزیری به‌منظور پشتیبانی از مبارزات ملت مبارز ایران، اعتصاب کردند.

* ارتشبد جم در لندن اظهار کرد: فقط تفاهم رهبران مذهبی با ارتش می‌تواند بحران را حل کند.